Dames en heren

 

Welkom bij de opening van de expositie Queering Art.

To queer, een Engels woord dat onderzoeken betekent. We onderzoeken vandaag kunst.

Maar Queer is een werkwoord op een nog veel actiever manier. Al is dat een wat geheimzinnige manier. Het betekent ook -op de een of andere manier- queer maken. Door iets te ontdekken of te benoemen wat er al in zit. Of nog drastischer door het zelf van een queer betekenis te voorzien.

Dat geheimzinnige proces zou je ook appropriation kunnen noemen. Een woord dat je het best kunt vertalen met toe-eigenen.

 

Queer Appropriation is het thema van dit openingspraatje.

Ik begin met een voorbeeld uit mijn eigen verleden. Daarvoor wijs ik even naar de eieren die in deze ruimte te pronken staan in hun paarse bedjes. Zij verwijzen naar een expositie van de Italiaanse Zero/Nul-kunstenaar Piero Manzoni uit 1960. Hij wilde ermee de betekenis van kunst onderzoeken en kunst uit de ivoren toren verlossen. Het werk dat hij tentoonstelde bestond uit hardgekookte eitjes en het samen met de bezoekers van de tentoonstelling oppeuzelen van deze eitjes. Dat was het werk, dat is kunst.

Het is ook een verwijzing naar een eerdere lezing die ik gaf, ong. 1996, zo’n twintig jaar geleden. Toen nog over homo/lesbisch kunst. Daar had ik nog zo’n grote kartonnen doos met hardgekookte eitjes staan. En zoals Manzoni zijn eitjes van een duimafdruk had voorzien. Uovo was per slot wel zijn kunstwerk. Zo had ik mijn eitjes voorzien van een paarse Q.., toen al.

Het representeert mijn generatie en de homo/lesbische kunst van die tijd. Het zichtbaar willen maken en het zoeken naar vormen om die homoseksualiteit tot uitdrukking te brengen, zo je wilt het zoeken naar een homo/lesbische identiteit.

 

Mijn generatie is de generatie die opgegroeid is met een onzichtbare homoseksualiteit. Niet omdat homoseksualiteit van zichzelf onzichtbaar is maar omdat een actief proces haar onzichtbaar had gemaakt. We warebn opgegroeid met een grondige onderdrukking van homoseksualiteit.

Een repressie zo heftig dat het geen wonder is dat vroegere generaties kunstenaars zich niet aan het thema durfden wagen of noodgedwongen verwezen naar schaarse thema’s uit vroeger tijden. Denk maar aan de eindeloze stroom Sebastianen of Amazones. Die stroom aan beelden lijkt opgedroogd. Hier verwijst alleen gastheer Bart Drost naar Michelangelo. En het eerste Manzoni eitje is dan ook voor Bart Drost.

 

Mijn generatie … dames en heren… deed onderzoek naar de verontachtzaamde of zelfs actief verborgen geschiedenis van homoseksualiteit. Veel volkomen onbekende hoofdstukken uit de vaderlandse geschiedenis zijn zo weer boven water gekomen. Opvallend afwezige in die geschiedenis is de kunstgeschiedenis. Terwijl in Duitsland, Engeland en de US de eigen kunstgeschiedenis gehomoseksualiseerd werd ontbreek tot op de dag van vandaag dergelijk werk in Nederland. In onze kunst wordt dan ook nauwelijks of niet verwezen naar een eigen traditie. Niet omdat ze niet bestaat, maar domweg omdat ze nog onder het stof zit.

 

Queeren is vaak ook alleen maar afstoffen.

Wel heeft onze generatie op een voorbeeldige wijze een enorme hoeveelheid beeldmateriaal bijeen gebracht door de eigen geschiedenis te fotograferen en anderszins in beelden te vatten.

Zo heeft Marian Bakker,hier op deze expo vertegenwoordigd in een werk van Ditte Wessels, een enorme bijdrage geleverd aan het zichtbaar maken van het leven van lesbische vrouwen. In Nijmegen zitten we ook op enkele schatkamers vol beeldmateriaal waarmee vooralsnog weinig of niets gedaan wordt. Maar dat is een ander verhaal. Het documenteren, vastleggen van ons eigen bestaan is tot op de dag van vandaag een kenmerk van de moderne beweging.

En wat begint met vastleggen wordt al gauw verwerken en becommentariëren. Dat zie je in het werk van Marian en Ditte en in dat van de nieuwe generatie hier vertegenwoordigd door Paul Buijs en Cathelijne Berghouwer. Maar ook uit het werk van de oudere generatie –Leo van Adrichem- blijkt dat het vastleggen van de werkelijkheid nieuwe vragen kan oproepen, zoals het hier getoonde werk doet over de grenzen van zichtbaarheid.

Voor hen zijn de volgende uovo’s.

 

Mijn generatie is vooral de generatie van dat zichtbaar maken geweest. Het zoeken naar een nieuwe beeldtaal. Het is de generatie van de beginnende globalisering van homoseksualiteit. Het uitbreken van AIDS –u weet misschien nog wel, die homo-ziekte van vroeger- heeft daaraan het nodige bijgedragen.

Dit/Dat werk van Jac. Splinter hier getuigt van die periode, van dat hoofdstuk uit onze geschiedenis.

Jac. … Eitje.

Die beeldtaal van onze generatie, aanvankelijk vooral een Westers onderonsje, is inmiddels doorgedrongen in alle uithoeken van de globe.

Die beeldtaal wilde uitdrukking geven aan een –herontdekte, afgestofte- of misschien nieuwe identiteit. De identiteit van de moderne homo of lesbo.

Werken van Hay Wijnhoven en Peter Colstee en Hanschristiaan Peters –u mag ook Christianson zeggen- getuigen van het zoeken naar deze beeldtaal. En op een geheel eigen –je zou kunnen zeggen opnieuw van de concrete homoseksualiteit abstraherende manier- ook het werk van Harmjan Roels en Hans Abbing.

Maar voor hen allen geldt de vraag: wat er nog queer aan is? Steeds minder of anders. Ook onze beeldtaal verandert steeds sneller van betekenis en beladenheid. Dat veranderen is dus ook weer ontladen, een andere manier van afstoffen…

Ik zou zeggen zoek de verschillen en overeenkomsten tussen hen en bedenk dat deze overeenkomsten en verschillen –ook met u zelf- zelden op toeval berusten.

 

Zoeken naar identiteit is een rode draad in de moderne homobeweging. En hoewel we allang weten dat homoseksualiteit een 19^e eeuwse constructie is en onze identiteit niet iets bepaalds –een vaste kern- maar meer iets dat voortdurend in beweging is, voortdurend bevestigd moet worden of veranderd/verandert. Kortom een fluïde identiteit is… Toch blijft de speurtocht ernaar even boeiend als altijd. Ook al heb je als kunstenaar af en toe ook gewoon even behoefte aan een adempauze… (Hè, Hay…Eitje…).

In de homlesbische beweging getuigt de uitbreiding van het queer alfabet van het zoeken naar die identiteit: inmiddels spreken we van HLBT en gezinsuitbreiding staat altijd voor de deur. Jiro Ghianni mopperde over een van mijn teksten: zelden zo’n saaie tekst gelezen. Het woord transgender komt er niet in voor. En Meike Martijn betreurt de onzichtbaarheid van biseksualiteit.

Biseksualiteit is bij uitstek een terrein dat de vloeiende grenzen van homo- en heteroseksualiteit belichaamt. Misschien is een consequentie hiervan dat de volgende letter in ons alfabet misschien toch de S wordt, de S van straight.

Zijn er andere betekenissen van seksualiteit mogelijk? Zo vraagt de T in ons alfabet voortdurend naar de betekenissen en grenzen van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Is het mogelijk in het gebied van de androgynie nieuwe vormen van gender te verkennen en ontdekken.

Als je dergelijke thema’s in je werk wilt aanpakken dat kùn je ook nauwelijks nog verwijzen naar grootheden van vroeger eeuwen en zelfs aansluiten bij onze generatie wordt lastig. In de gay generatie waren andere verwijzingen urgent dan voor de huidige queer generatie.

Her der schemert er hier wat tussen haar en hun beelden. Hier is dat het duidelijkst in het werk van Koes Staassen en Merel de Haan dat daar zo braaf bij elkaar hangt. Daar ook het werk van onze junior Anke van den Brink, waar verwijzingen ontbreken. Maar wellicht hangt er nog meer aan een boom dat ik nog niet gezien heb? Wie het weet mag het zeggen.

En het thema mannelijkheid en vrouwelijkheid zien we niet alleen terugkomen in de foto’s van Marian en Ditte en Cathelijne maar ook in deze wonderlijke constructie van Jorina Kilsdonk: beelden en symbolen van mannelijkheid en vrouwelijkheid die even gemakkelijk van betekenis wisselen als de elementen van het werk bewegen, zichtbaar worden en weer verdwijnen. Dat dames en heren is pas echt Queer.

 

U begrijpt dat ik met zo’n opmerking het einde nader van mijn praatje. Maar u mist nog een paar namen.

Deze, dames en heren, hebben te maken politieke realiteiten want de queer art mag vooral over fluïde identiteit gaan. De overgrote meerderheid ofwel onze samenleving heeft daaraan geen enkele boodschap.

Het mooie werk van Gemma de Schepper gaat over reproductie van de ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid, jongetjes en meisjes in de wereld van de reclame. Op school –de Willem de Koning academie in Rotterdam- vond men dit werk maar niets –het zou gaan om een achterhaald thema en onnodig kritisch zijn over het eigen vak-. Pas na ingreep van de externe gecommitteerde kreeg ze alsnog een papiertje. Dat is weer helemaal Nederland anno 2014.

U moet dadelijk in ons tussen peuter en puber propaganda hoekje zelf maar eens draaien aan die voor Rotterdam zo revolutionaire blokkendoos.

Je hoort nog steeds vaak dat kunst zich niet met politiek moet bemoeien. Ook in deze tijd waarin de politiek zich weer schaamteloos met de kunst bemoeit. Maar de queer art is, soms ondanks zichzelf, bij uitstek -maar misschien ook gewoon uit noodzaak- kunst met een politieke betekenis.

Dat is mijn opgeheven vinger voor vandaag. Jac. Splinter voegt daar straks om 3 uur nog het nodige aan toe in zijn onthullende praatje over verborgen realiteiten in Suske en Wiske…

Kunst en Politiek. Een voorbeeld uit het hoofdstuk over AIDS. Kunt u zich de Quilt nog herinneren. Patchwork doeken gemaakt door de nabestaanden van aids slachtoffers. Het is tot op heden het grootste community art project geweest dat ooit bedacht is. En zoals elk community art project is het vooral een bewustzijnsmachine: verwerking van verlies, gedenkteken en politiek signaal.

(((Het vrijwel opgeborgen,vrijwel vergeten karakter getuigt ook van het bezweren van die crisis. Denk ook aan: het performatieve karakter van de quilt en illustreert het begrip temporal drag. Laten zitten!)))

De Pride Photo Award is er ook zo een. In vijf jaar tijd uitgegroeid tot de grootste glbt en queer beeldenwedstrijd ter wereld. En uiterst relevant voor ons. Leest u dadelijk zelf maar even het persbericht waarin net de winnaar van dit jaar bekend is gemaakt. Dat is echt een cadeautje van onze Amsterdamse vrienden voor Queering Art…

(((Ook dat is glbt en queer performativiteit, een voortdurende productie van beelden die ons laten zien dat het anders kan.)))

 

Ik heb u vandaag kort meegenomen door de beelden van deze expositie, werk van twee generaties kunstenaars. Verbindend thema is het steeds weer zoeken naar identiteit. Ook een fluïde identiteit moeten we ons eigen maken en voortdurend vorm geven. En daarvoor hebben we behalve woorden ook beelden nodig. Want hoe je het ook wendt of keert we zijn en blijven een nauwelijks zichtbare minderheid, of minderheden (GLBTQIS), individuen. Individuen die het wat betreft die identiteit betreft niet echt moeten hebben van de samenleving van onze ouders.

Dat is ook fraai af te zien aan het affiche van onze laatste aanwinst Nona Metiarij, “een ei hoort erbij”.

Haar ei is een regenboog ei. Mijn ei van Manzoni meende ik nog van een Q te moeten voorzien. De nu uitgedeelde eieren zijn blanco, je kunt er je eigen identiteit op invullen.

Maar het toe-eigenen de appropriation van de eieren van Manzoni hier in Maas-kort is natuurlijk pas het begin.

 

Het gaat niet alleen om Queering Art. Het gaat erom overal onze sporen na te laten en uiting te geven aan en te getuigen van onze queer ideeën.

Om u daarbij behulpzaam te zijn heb ik de Queer Appropriation Stick ontwikkeld. Enkele prototypes van de Quast zijn hier aanwezig en u kunt ze gemakkelijk reproduceren voor uzelf, uw vriendjes en vriendinnetjes en natuurlijk uw kinderen.

En dat dames en heren brengt me aan het eind van mijn praatje. En dat doe ik door een exemplaar van de Queer Appropriation Stick aan te bieden aan onze Amerikaanse gast en queer performer Z Royale.

Zij zal vandaag en morgen tijdens een permanente performance “Leer mij…” aan de hand van door u aangereikte voorwerpen en woorden een erotisch gedicht in onze taal proberen te maken.

Dear Z, welcome here in Nijmegen in Maas at Queering Art. As part of your performance “Leer mij…” …

I would like to present you with the first object for the performance. Your very own Queer Appropriation Stick, or in Dutch de kwast. I wish you a very creative and succesfull performance and I am looking forward witnessing the result tomorrow at 4 pm.

Ik geef haar de Quast als eerste voorwerp en het woord kwast als eerste woord. Ook benieuwd naar het resultaat? Kom morgen om 4 uur luisteren naar de presentatie.

 

En daarmee dames en heren is deze expositie geopend.

Helm de Laat

26 juli 2014

 

HUISHOUDELIJK:

Eitjes oppeuzelen of voorzien van tekstjes mag. Sticks meenemen mag ook.

Grooms for one day van Bart Drost:TRAP OP.

En werk van Hans Abbing, de film The long Journey home: TRAP AF.

Bron: Piero Manzoni (1933-1963). Uovo, 1960. Visser, pp. 161.